INFORMACJE OGÓLNE

Stawonogi tworzą najliczniejszy i najbardziej zróżnicowany typ w świecie

zwierząt. Żyją we wszystkich warunkach środowiskowych i strefach klimatycznych na

całej kuli ziemskiej. Szacuje się przybliżoną liczbę gatunków na ponad 1 mln co

stanowi trzy czwarte wszystkich gatunków zwierząt na Ziemi.

Zamieszkują wszystkie znane środowiska i pobierają różnorodny pokarm. Wśród

stawonogów są

drapieżniki,

roślinożercy (w tym szkodniki upraw),

wszystkożercy

pasożyty

Nazwę „stawonogi” zwierzęta te, zawdzięczają sobie charakterystycznym dla

wszystkich przedstawicieli tego typu, wyrostkom, których człony połączone są

stawami.

Wyrostki te spełniają wiele rozmaitych funkcji. Mogą służyć jako wiosła do

pływania, jako odnóża kroczne, jako dodatkowe narządy pyszczkowe lub narządy

kopulacyjne do przenoszenia spermy

Główne cechy budowy stawonogów

 heteronomiczna segmentacja ciała - segmenty ciała łączą się w większe

odcinki, nazywane tagmami. Segmenty mogą być zaznaczone lub nie

być oznaczone. Owady posiadają głowę, tułów i odwłok, a skorupiaki i

pajęczaki - głowotułów i odwłok.

 występowanie parzystych, członowanych odnóży- zbudowanych z

odcinków połączonych stawami. Stawy są to ruchome połączenia odcinków

ciała umożliwiające poruszanie się.

 posiadają chitynowy pancerz albo oskórek

SEGMENTACJA CIAŁA - BUDOWA

U wszystkich dorosłych stawonogów ciało dzieli się na odcinki - SEGMENTY.

Owady posiadają głowę, tułów i odwłok, a skorupiaki i pajęczaki - głowotułów i

odwłok.

GŁOWOTUŁÓW + ODWŁOK

GŁOWA+TUŁÓW + ODWŁOK

CHITYNOWY OSKÓREK

Ciało stawonogów pokryte jest jednowarstwowym nabłonkiem, który

wytwarza na swojej powierzchni chitynowy oskórek zwany niekiedy

pancerzem. Oskórek często jest wysycony solami wapnia co nadaje mu twardość

i wytrzymałość (raki, kraby)

Chitynowy oskórek (pancerz) - pełni u stawonogów funkcję:

 szkieletu zewnętrznego.

 ochrania narządy wewnętrzne i chroni przed utratą wody,

 nadaje kształt ciała,

 jest miejscem przyczepu mięśni

Jednocześnie oskórek jest prawie całkowicie nieprzepuszczalny dla wody i gazów.

Ponadto musi być on okresowo zrzucany, co nazywamy linieniem (skokowy wzrost

stawonogów). Nowy pancerz jest początkowo miękki (później ulega wysyceniu

solami wapnia), dlatego po wylince zwierzę jest całkowicie bezbronne.

SKORUPIAKI

Gromada ta obejmuje 25 tysięcy gatunków.

Są to stawonogi żyjące w wodzie i na lądzie. Dzielimy je na trzy grupy:

SŁODKOWODNE- oczliki, rozwielitki, ośliczki, kiełż, prosionek szorstki, rak

rzeczny;

SŁONOWODNE- krab, homar, krewetka, kryl, langusta;

LĄDOWE: stonoga.

Kiełże i ośliczki są wskaźnikami czystej wody, tam gdzie żyją, jest w miarę czysta

woda.

Przedstawicielem SKORUPIAKÓW jest rak. Rak ma 9 par odnóży, jego ciało

podzielone jest na dwie części: głowotułów i odwłok. Skorupiak ten żyje głównie

w wodzie, ale wychodzi na ląd. Do pływania służy mu "wachlarzyk", a do

chodzenia po lądzie odnóża kroczne. Rak posiada chitynowy pancerz, który

zrzuca jak rośnie- nazywa się to linieniem. Rozwój raka jest prosty.

Przewód pokarmowy raka podzielony jest na trzy części: przednią, środkową i

tylnią, jest zakończony otworem odbytowym.

CIEKAWOSTKA: krew raka jest bezbarwna!!!

OWADY

Te stawonogi mają ciało podzielone na głowę, tułów i odwłok, mają też trzy

pary składających się z członów odnóży. Narządami oddechowymi owadów są

tchawki.

Są dwa typy przeobrażenia

Owady dzielimy na skrzydlate, np.: mucha, osa, pszczoła czy motyl i

bezskrzydłe np.: pchły, wszy, pluskwy.

Owady mają też różne aparaty gębowe: ssący (mają motyle), gryzące(ważki).

Są też grupy takie jak:

-Błonkówki: są to owady mające 2 pary błoniastych, przezroczystych skrzydeł

różnej wielkości, zaliczamy do nich pszczoły, osy, mrówki.

-Muchówki: są to owady mające 1 parą skrzydeł żyłkowanych, zaliczamy do nich

muchy i komary.

-Chrząszcze: są to owady mające 2 pary skrzydeł, jedna para - twarde skrzydła

pokrywowe, a druga para - skrzydła błoniaste (lotnie), zaliczamy do nich

chrabąszcza, żuka gnojowego i biedronkę.

-Motyle: 2 pary skrzydeł błoniastych, pokrytych kolorowymi łuseczkami,

zaliczamy do nich motyle i ćmy.

PAJĘCZAKI

Pajęczaki żyją w środowisku wodnym i lądowym. Ciało pajęczaków pokryte jest

pancerzem z chityny.

Pajęczaki dzielimy na:

- pająki (np. tarantula)

- skorpiony

- roztocze (np. kleszcz)

Narządami oddechowymi pajęczaków są płucotchawki.

Pająk ma cztery pary oczu, cztery pary odnóży krocznych i żyje do ok 25 lat. Oprócz

nóg do chodzenia ma odnóża gębowe: szczękoczułki i nogogłaszczki, na

nogogłaszczkach jest jad. Prawie wszystkie pająki posiadają narządy do wytwarzania

sieci, kądziołki przędne. W siec pająka łapią się różne owady, ale pająk się nie łapie

ponieważ tłuszcz chroni go przed przylepieniem. Kiedy pajęczyna jest już popsuta,

pająk ją zjada. Jest jednak pająk plujący, który łapie ofiarę na 10 cm kawałek nici jak

na lasso i wiąże.

Ciekawostki:

Największy pająk ma rozpiętość odnóży 25cm.

Skorpion wyczuwa zbliżającą się ofiarę dzięki wibracjom podłoża.

Niektóre małe pajączki latają, używają do tego małych "spadochronów", które same

robią.

MIĘCZAKI

 MIĘCZAKI (głowonogi, małże i ślimaki) mają miękkie ciała, zbudowane

zwykle z głowy, nogi i worka trzewiowego. Fałd skórny, który zawiera

substancje wapienne do produkcji muszli to płaszcz.

 Ślimaki (głowa, noga, worek trzewiowy) żyją w wodzie (oddychają skrzelami)

i na lądzie (oddychają płucami), mają otwarty układ krwionośny.

 Małże (noga, worek trzewiowy) mają symetryczną podwójną muszlę, silnie

umięśnioną nogę, która służy do poruszania, filtrują wodę za pomocą syfonów

(rurki z których jedna zaciąga wodę do muszli - syfon wpustowy a druga

wydala na zewnątrz przefiltrowaną wodę - syfon wypustowy) i żywią się

odłowionym pokarmem

 Głowonogi (głowa, ramiona, worek trzewiowy) to najbardziej inteligentne

zwierzęta ze wszystkich bezkręgowców, mają świetny wzrok i dobrze

rozwinięty mózg. Należą do nich ośmiornice, mątwy i kałamarnice. Niektóre

głowonogi wyrzucają ciemną, podobną do atramentu substancję, aby ukryć

się przed wrogiem, substancja ta jest wyrzucana przez gruczoł czernidłowy.

ZNACZENIE STAWONOGÓW

 pożywienie dla zwierząt wodnych, np.: drobne skorupiaki, kryl;

 pożywienie dla ludzi, np.: homary, krewetki, produkcja miodu;

 źródło surowca dla przemysłu, np.: jedwabnik morwowy;małże-perły

 zapylanie kwiatów, np.: pszczoły, trzmiele;

 niszczenie szkodników, np.: biedronka, mrówki;

 przenoszenie chorób, np.: wszy, pchły, kleszcze;

 niszczenie roślin, np.: mszyce, bielinek kapustnik, szarańcza;

 niszczenie odzieży, np.: mole;

 żerowanie na artykułach spożywczych, np.: karaluchy, wołek

zbożowy.