Człowiek należy do organizmów cudzożywnych, co oznacza, że musi przyjmować pokarm w postaci gotowej.
W pokarmach znajdują się tzw. składniki odżywcze, które dzielimy na:
1.budulcowe - białka i sole mineralne,
2 .energetyczne - węglowodany i tłuszcze,
3 .regulujące - witaminy i sole mineralne.
Zadaniem układu pokarmowego jest takie rozłożenie pokarmu, aby mógł być on wchłonięty do organizmu, np. białka rozkładane są do aminokwasów, cukry rozłożone do cukrów prostych, tłuszcze do glicerolu i kwasów tłuszczowych.
Przewodem pokarmowym nazywamy drogę, jaką pokarm przebywa w organizmie człowieka.
Układ pokarmowy tworzy przewód pokarmowy wraz z współdziałającymi z nim gruczołami trawiennymi: śliniankami, wątrobą i trzustką (rys.1.).
W przewodzie pokarmowym wyróżniamy następujące odcinki: jamę ustną _ gardło _ przełyk _ żołądek _ jelito cienkie _ jelito grube _ odbytnicę _ otwór odbytowy.
Jama ustna:
Jama ustna oddzielona jest od jamy nosowej podniebieniem, z przodu twardym, z tyłu miękkim. Po bokach ograniczają ją policzki, a od przodu wargi. Wewnątrz jamy ustnej znajduje się język (jedyny organ w układzie pokarmowym zbudowany z mięśnia poprzecznie prążkowanego) oraz zęby. Język pełni ważną rolę podczas formowania kęsów oraz przesuwania ich do gardła. Zęby osadzone są w zębodołach w szczęce górnej i żuchwie. Każdy ząb ma: koronę, szyjkę i korzeń. Zbudowany jest z tkanki kostnej _ zębiny i pokryty zwapniałym nabłonkiem _ szkliwem (rys. 2.). U człowieka występują tzw. zęby mleczne i stałe.
W jamie ustnej mają swoje ujście gruczoły ślinowe (ślinianki) produkujące ślinę, która zwilża pokarm i zapoczątkowuje jego trawienie. Zawiera ona wodę, śluz, substancje nieorganiczne, leukocyty, bakterie i ptialinę _ enzym rozpoczynający rozkład skrobi (wielocukier). Tylną część jamy ustnej łączącą się z gardłem nazywamy gardzielą.
1 .Gardło - jest wspólnym odcinkiem układu pokarmowego i oddechowego.
2.Przełyk - łączy gardło z żołądkiem. Jest zbudowany z dwóch warstw mięśni gładkich, które kurcząc się ułatwiają przesuwanie się pokarmu.
3.Żołądek (rys. 4. ) zbudowany jest z mięśnia gładkiego ułożonego warstwowo. Wejście do żołądka nazywa się wpust, wyjście to odźwiernik. Jego wnętrze wyścielone jest błoną śluzową, w której znajdują się liczne gruczoły. Wydzielają one śluz _ ochraniający ściany żołądka, kwas solny _ ułatwiający działanie enzymów i niszczący drobnoustroje oraz enzymy: podpuszczkę i pepsynę. Podpuszczka ścina białko mleka, pepsyna rozpoczyna proces rozkładu białek, rozrywając długie ich łańcuchy na krótsze odcinki.
Jelito cienkie:
Jelito cienkie dzieli się na: dwunastnicę, jelito czcze i jelito kręte. Ścianki jelita kurczą się i rozkurczają, wykonując tzw. ruchy robaczkowe (perystaltyczne) przesuwające pokarm. Dwunastnica ma kształt podkowy. Spływają do niej wydzieliny z trzustki _ sok trzustkowy oraz z wątroby _ żółć. Sok trzustkowy jest mieszaniną enzymów trawiennych:
1 .trypsyny _ ostatecznie rozkładającej białka do aminokwasów,
2.amylazy _ rozkładającej cukry do prostszej postaci,
3 .lipazy _ rozkładającej tłuszcze do glicerolu i kwasów tłuszczowych.
Żółć produkowana przez wątrobę umożliwia działanie lipazy, rozbijając tłuszcz na drobne kropelki. Roztwór związków powstałych dzięki działaniu enzymów nazywamy mleczkiem pokarmowym. W dalszej części jelita cienkiego następuje wchłanianie mleczka pokarmowego do krwi i limfy przez kosmki jelitowe (rys. 5.). Niestrawione resztki pokarmu przesuwają się do jelita grubego. Jelito grube zakończone odbytnicą i otworem odbytowym Powierzchnia jelita grubego jest pofałdowana, co zwiększa powierzchnię wchłaniania wody. W jelicie tym jest również formowany kał. Jest on gromadzony w odbytnicy. Usuwanie kału, czyli defekacja odbywa się przez otwór odbytowy zaopatrzony w mięsień _ zwieracz odbytu. Do gruczołów trawiennych należą: ślinianki, wątroba i trzustka. Ślinianki Najważniejszą rolę odgrywają duże, rozmieszczone po 3, gruczoły: podjęzykowe, podżuchwowe i przyuszne. Wytwarzają ślinę. Wątroba (rys. 6.) Jest to ciemnoczerwony gruczoł wytwarzający żółć niezbędną do procesu trawienia tłuszczy. Żółć gromadzona jest w pęcherzyku żółciowym. Ponadto wątroba magazynuje i przetwarza cukry, tłuszcze, białka i witaminy, wytwarza białka osocza i unieszkodliwia niektóre toksyny. Trzustka (rys.7.) To długi, wąski, szaroróżowy gruczoł leżący w pętli dwunastnicy. Trzustka wytwarza sok trzustkowy uczestniczący w procesie trawienia pokarmu, a także hormony (insulinę i glukagon) wpływające na przemiany węglowodanów.